Ekonomię można podzielić na makroekonomię i mikroekonomię. Makroekonomia „jest gałęzią ekonomii, która zajmuje się badaniem ogółu gospodarki, na przykład całego państwa i mierzy takie parametry ekonomiczne jak poziom inflacji, poziom bezrobocia, stopy procentowe czy produktywność całej gospodarki.

Makroekonomia wykształciła się jako osobna gałąź ekonomii podczas wielkiego kryzysu (ang. Great Depression), który miał miejsce w latach 30 XX wieku w Stanach Zjednoczonych i rozprzestrzeniła się również na inne części świata. Ekonomiści zdali sobie sprawę, że muszą zrozumieć charakter tej katastrofy ekonomicznej w celu wyciągnięcia wniosków i możliwego zapobieżenia podobnym sytuacjom w przyszłości. Do dnia dzisiejszego, badania nad załamaniami gospodarczymi i szukanie sposobów, by im zapobiec, są podstawą nauki o makroekonomii[1].

Instrumenty makroekonomiczne

Instrumenty makroekonomiczne, którymi dysponują rządy państw można podzielić na politykę fiskalną i politykę monetarną. Polityka fiskalna (budżetowa) „to decyzje państwa dotyczące wydatków i podatków”[2] W ramach polityki fiskalnej rząd wykorzystuje wpływy i wydatki budżetowe jako instrumenty mające wpłynąć na gospodarkę kraju. Przykłady takich instrumentów to wydatki budżetowe, wszelkiego rodzaju podatki zasilające budżet czy zarządzanie zadłużeniem.

Polityka fiskalna państwa

Polityka fiskalna, pomijając jej podstawowy cel polegający na gromadzeniu dochodów i odpowiednim ich wydatkowaniu spełnia również rolę pozafiskalną. Pod tym względem można wymienić jej funkcje:

• alokacyjną,
• redystrybucyjną,
• stabilizacyjną.

Poprzez funkcję alokacyjną państwo ingeruje w alokację zasobów w gospodarce krajowej, w celu skorygowania czy uzupełnienia decyzji podjętych przez inne podmioty ekonomiczne i uzyskania efektywności gospodarowania. Dobra społeczne, w odróżnieniu od dóbr prywatnych, nie mogą być zapewnione za pośrednictwem systemu rynkowego, stąd potrzebna jest ingerencja państwa. Generalnie pierwszym, podstawowym celem polityki fiskalnej jest dostarczenie dóbr i usług publicznych[3].

Funkcja redystrybucyjna prowadzi do „modyfikacji podziału dochodu pomiędzy różne podmioty gospodarcze w ramach gromadzenia, a następnie odpowiedniego wydatkowania wpływów budżetowych”[4]. Poprzez tę funkcję państwo próbuje dostosować podział dochodów i bogactwa w celu zapewniania zgodności z tym, co społeczeństwo uważa za sprawdzimy stan dystrybucji. Podział dochodów i bogactwa spowodowany przez siły rynkowe i prawa dziedziczenia wiąże się z powstawaniem znacznych nierówności. Polityka dystrybucji wpływów z podatków przez rząd odgrywa bardzo ważną rolę w zmniejszaniu nierówności w dochodach i bogactwie w gospodarce państwa[5].

„Funkcja stabilizacyjna polityki fiskalnej wiąże się ogólnie z dążeniem do zapewnienia równowagi gospodarczej: polega ona na kontrolowaniu popytu globalnego i dążeniu do pełnego wykorzystania czynników produkcji”[6]. Za pomocą tej funkcji rząd może starać się utrzymać wysoki poziom zatrudnienia i stabilną wartość pieniądza, które nie są zagwarantowane w realiach gospodarki rynkowej. Ogólny poziom zatrudnienia i cen zależy od poziomu całkowitego popytu w stosunku do wydajności, dlatego też stabilizacja działań budżetowych w formie ekspansywnej lub restrykcyjnej polityki fiskalnej jest potrzebna, aby utrzymać stabilny zagregowany popyt w gospodarce[7].

Polityka pieniężna (monetarna) państwa

Drugim instrumentem makroekonomicznym jest polityka monetarna państwa.  Polityka monetarna, nazywana również pieniężną, jest procesem, w którym państwowa instytucja upoważniona do zarządzania systemem monetarnym – zazwyczaj jest to bank centralny, rzadziej izba walutowa – oddziałuje na poziom podaży pieniądza, bazę monetarną i na kursy walutowe. Zwykle głównym celem prowadzenia polityki monetarnej jest zapewnienie stabilności cen, niskiej inflacji na określonym poziomie i utrzymanie wysokiego zaufania do waluty krajowej[8]. Za literaturą przedmiotu: „Polityka pieniężna polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej”[9].

Główne narzędzia stosowane przez banki centralne do realizacji celów polityki pieniężnej to:

• operacje otwartego rynku,
• operacje kredytowo-depozytowe,
• rezerwy obowiązkowe.

Wyróżnić można również inne, niekonwencjonalne instrumenty polityki pieniężnej, które są stosowane przez banki centralne w przypadku poziomu stóp procentowych równych 0% lub zbliżonych do 0% i pojawiają się realne obawy wystąpienia deflacji, lub deflacja już występuje. Przykłady tego typu instrumentów obejmują luzowanie ilościowe (ang. quantitative easing), komunikacja polityki pieniężnej w dłuższym terminie (ang. forward guidance) czy ułatwienia kredytowe (ang. credit easing).

Operacje otwartego rynku to procedura polegająca na kupowaniu lub sprzedawaniu papierów wartościowych. Otwarty rynek składa się z sieci podmiotów finansowych, takich jak: banki komercyjne, instytucje finansowe, korporacje czy towarzystwa ubezpieczeniowe, które nabywają i sprzedają papiery wartościowe, które zostały dopuszczone przez bank centralny do tego typu wymiany. W niektórych krajach funkcja ta jest pełniona przez rynek międzybankowy, który łączy wszystkie banki komercyjne[10].

Operacje kredytowo-depozytowe polegają na tym, że narodowy bank centralny oferuje bankom komercyjnym możliwość wypożyczania oraz lokowania środków pieniężnych na koniec dnia (ang. overnight), proces jest ten całkowicie zautomatyzowany, to znaczy bank centralny jest zobowiązany do dokonania takiej transakcji na żądanie banku, jeśli spełnia on określone warunki[11].

Rezerwy obowiązkowe to instrument polityki monetarnej o charakterze mieszanym. Polega on na tym, że banki komercyjne są zobowiązane do przetrzymywania na swoich rachunkach w banku centralnym określonej części środków własnych. W przypadku zmiany przez bank centralny stopy wymaganych rezerw, zmienia się wielkość części zgromadzonych w bankach depozytów, które mogą być przekształcone w kredyty. W ten sposób, przez manipulację poziomem stopy rezerw obowiązkowych bank centralny wpływa pośrednio na podaż pieniądza i globalny popyt[12].

Politykę pieniężną państwa można podzielić na dwa rodzaje:

• ekspansywną,
• restrykcyjną.

Polityka ekspansywna jest stosowana, gdy bank chce zwiększyć podaż pieniądza. W tym celu może on obniżyć stopę dyskontową w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek udzielanych bankom komercyjnym, zakupić wyemitowane przez rząd papiery wartościowe na otwartym rynku czy obniżyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych. Tego typu polityka jest stosowana w okresie recesji, który charakteryzuje się spadkiem tempa wzrostu gospodarczego i wzrostem bezrobocia[13].

Natomiast polityka restrykcyjna jest stosowana, jeśli bank centralny chce zmniejszyć podaż pieniądza. W tym celu możliwe opcje to: ograniczenie ogólnej sumy pożyczek, które są udzielane bankom komercyjnym przez podwyższenie stopy dyskontowej, sprzedawanie wyemitowanych przez rząd papiery wartościowe posiadane przez bank centralny, a także podwyższenie poziomu wskaźnika rezerw obowiązkowych. Takie działania podejmowane są przez bank centralny, gdy na przykład inflacja osiąga zbyt wysoki poziom (co zwykle jest spowodowane nadmierną kreacją pieniądza przez banki komercyjne) i bank centralny w celu obniżenia inflacji zmniejsza stopę wzrostu podaży pieniądza. Konsekwencje takiej polityki to, poza jej wpływem na inflację, obniżenie rozmiarów inwestycji i produkcji oraz zatrudnienia w gospodarce krajowej[14].

Współczesne rządy państw wdrażają narzędzia polityki makroekonomicznej, starając się zarządzać ogólnym poziomem wydatków w gospodarce, próbując uchronić ją przed recesją czy nadmierną inflacją. Tego typu próby nie zawsze są udane i recesje nadal występują, podobnie jak okresy z inflacją. Powszechnie jednak uważa się, że agresywne wysiłki na rzecz zatrzymania wydatków w 2008 i 2009 roku pomogły zapobiec sytuacji, w której kryzys finansowy z tamtych lat zamieniłby się w depresję[15].

[1] Ibidem, s. 597

[2] Z. Dach, B. Szopa, Podstawy makroekonomii, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2004, s. 95

[3] Z. Dach, B. Szopa, op. cit., s 98

[4] Ibidem, s. 98

[5] P. Peretz, The Politics of American Economic Policy Making, Routledge, Nowy Jork 2015, s. 21

[6] Z. Dach, B. Szopa, op. cit., s 98

[7] S. K. Singh, Public Finance in Theory and Practice, S. Chand & Company PVT. LTD., 2010, s. 23

[8] E. L. Yeyati, F. Sturzenegger, Monetary and Exchange Rate Policies, Handbook of Development Economics, Elsevier. 2010.

[9] B. Winiarski, Polityka gospodarcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 359

[10] M. Burda, C. Wyplosz, Makroekonomia. Podręcznik europejski, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2012, s. 284

[11] Z. Polański, B Pietrzak, B Woźniak, System finansowy w Polsce Tom 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 141

[12] Ibidem, s. 138

[13] B. Winiarski, op. cit., s. 373-374

[14] Ibidem, s. 374

[15] P. Krugman, R. Wells: op. cit., s. 597