Luka w VAT, czyli luka w podatku od wartości dodanej, to różnica między teoretyczną kwotą VAT, która powinna wpłynąć do budżetu państwa (na podstawie obowiązujących przepisów i działalności gospodarczej), a faktycznie zebraną kwotą. Innymi słowy, to niezapłacony VAT.

Donald Tusk ostatnio ogłosił, że w 2024 roku luka w VAT wyniosła tylko 6,9% zamiast 13,5% które były za rządów PIS w 2023 roku. źródło

Luka ta może wynikać z różnych przyczyn, w tym:

• Oszustwa podatkowe: Karuzele VAT, fikcyjne transakcje, wyłudzenia zwrotu VAT.
• Unikanie opodatkowania: Legalne, ale agresywne optymalizacje podatkowe.
• Niewypłacalność: Upadłości firm, które nie zdążyły zapłacić VAT.
• Błędy i niedokładności: Pomyłki w rozliczeniach.
• Szara strefa: Nielegalna działalność gospodarcza, od której nie jest płacony VAT.

Luka w VAT jest poważnym problemem dla finansów publicznych, ponieważ oznacza mniejsze wpływy do budżetu, które mogłyby zostać przeznaczone na różne cele publiczne.

1. Konkretne przykłady oszustw VAT:

• Karuzele VAT (tzw. „znikający handlowiec”): To złożone oszustwo polegające na wielokrotnej sprzedaży towarów między różnymi firmami w różnych krajach (często w Unii Europejskiej). Jedna z firm w łańcuchu pobiera VAT od sprzedaży, ale nie odprowadza go do urzędu skarbowego i znika. Kolejne firmy w łańcuchu odliczają VAT naliczony, co powoduje stratę dla budżetu państwa.
• Fikcyjne faktury: Firmy wystawiają faktury za towary lub usługi, które nigdy nie miały miejsca, aby bezpodstawnie odliczyć VAT naliczony lub zawyżyć koszty.
• Wyłudzenie zwrotu VAT: Firmy (czasem specjalnie założone w tym celu) dokonują pozornych transakcji eksportowych, aby uzyskać zwrot VAT od państwa, mimo że eksport nigdy nie nastąpił lub wartość transakcji była zawyżona.
• Zaniżanie wartości transakcji: Sprzedawcy zaniżają cenę sprzedawanych towarów lub usług, aby zapłacić niższy VAT. Często dochodzi do tego w szarej strefie.

2. Metody pomiaru luki w VAT:

Pomiar luki w VAT jest złożony, ale stosuje się różne metody, m.in.:

• Metoda „top-down”: Porównuje się teoretyczną kwotę VAT do zebranej kwoty. Teoretyczną kwotę szacuje się na podstawie danych makroekonomicznych (konsumpcja, inwestycje) i stawek VAT. Różnica jest traktowana jako luka.
• Metoda „bottom-up”: Analizuje się dane mikroekonomiczne, takie jak deklaracje VAT poszczególnych firm, i próbuje się oszacować niezapłacony VAT na podstawie wykrytych nieprawidłowości i szacunków dotyczących unikania opodatkowania.
• Modele ekonometryczne: Wykorzystują zaawansowane modele statystyczne do oszacowania wpływu różnych czynników na luki w VAT.

Każda z tych metod ma swoje wady i zalety, dlatego często stosuje się kombinację różnych podejść.

3. Skutki luki w VAT dla gospodarki:

• Mniejsze wpływy do budżetu państwa: Ogranicza to możliwości finansowania usług publicznych, takich jak edukacja, zdrowie, infrastruktura.
• Nieuczciwa konkurencja: Firmy unikające VAT mają przewagę cenową nad uczciwymi przedsiębiorcami, co zaburza rynek.
• Przestępczość zorganizowana: Oszustwa VAT często są powiązane z innymi formami przestępczości.
• Utrata zaufania do systemu podatkowego: Powszechne oszustwa mogą podważać zaufanie obywateli i przedsiębiorców do sprawiedliwości systemu podatkowego.

4. Sposoby walki z luką w VAT:

Państwa podejmują różne działania w celu ograniczenia luki w VAT, m.in.:

• Edukacja podatników: Podnoszenie świadomości na temat obowiązków podatkowych i konsekwencji oszustw.
• Wzmocnienie kontroli podatkowych: Lepsze wykrywanie oszustw i unikania opodatkowania.
• Zmiany w przepisach: Uproszczenie systemu VAT, uszczelnienie luk prawnych.
• Wprowadzenie systemów elektronicznych: Takich jak Jednolity Plik Kontrolny (JPK) w Polsce, które ułatwiają analizę danych i wykrywanie nieprawidłowości.
• Współpraca międzynarodowa: Wymiana informacji między krajami w celu zwalczania transgranicznych oszustw VAT.